Öyle bir zamanda yaşıyoruz ki,
çocuklar anne ve babalarının davranışlarını anlamıyor, hatta büyük
ebeveynlerinkini ise direk yargılıyor. Çalışma arkadaşlarınızı
anlayamıyorsunuz; aynı ülke koşullarında ya da aynı yıllarda yaşamıyorsunuz
gibi… Çalışanlarınız ya da yöneticileriniz neden sizden bu kadar farklı şekilde
davranıyorlar; oysa 2+2 her zaman 4 etmez mi?
Yukarıdaki cümlelerin açıklaması
genellikle ‘kuşak farklılıkları’ olarak açıklanıyor. Bugün ben bu konuya farklı
bir bakış açısı ile yaklaşacağım. İnsan ve toplumun gelişim, değişim ve
karmaşıklığını anlamak üzerine bütüncül ve yaşayan bir modelden bahsedeceğim,
spiral dinamiklerden. (*)
Algı hayattaki en önemli şeylerden biridir!
Sosyal medyada ya da
kimilerimizin etrafında düşünce ve yaşam şekli açısından iletişim içinde
olduğumuz insanlar tam bir renk paleti. Aşağıda sıralananlar şeklinde davranan
kişiler tanıyor musunuz?
- Arabasına isim
takıp onunla konuşanlar,
- Kendi
isteklerini başkalarını önemsemeden ifade eden, dürtüleri ile yaşayanlar,
- Yaşamını bir
anlama bağlayan ve bu anlama ulaşmak için gelenekçi ve disiplinli yaşayanlar,
- Sürekli iyi
bir yaşamı elde etmek ve bunu devam ettirmek için kendini geliştiren, sonuç
odaklı teknoloji hastaları,
- Odağında insan
olup, kendini ve başkalarını keşfetme arayışındakiler,
- Kendini
anlamaya çalışan, dünyada yaşamanın tamlığını deneyimleyenler,
- Minimalist bir
yaşam içinde kendini evrendeki bir bütünün önemli parçası sayanlar,
- ….
İnsanı diğer canlılardan ayıran en önemli özelliği gelişmiş beynidir. Birçok farklı duruma karşı insan beyni sahip olduğu plastisite sayesinde rahatlıkla esneyip (sinirbilimciler, beynin yeni durumlar karşısındaki şekil değişikliğini plastiğin esnekliğine ve değişikliğe kolay adapte olmasına benzetiyorlar), uyumlanabilir. İçinde bulunduğu yaşam koşullarındaki değişimler kişilerin farklı düşünme seviyelerine geçmesini zorunlu kılabilir ve/veya kolaylaştırabilir. Bu açıdan incelendiğinde düşünme sistemleri bir şekilde zorlandığı durumlarda, spiral şeklinde yukarı karmaşıklığa doğru dalgalar halinde ve zigzaglar çizerek ilerlerler. Her bir üst seviyeye çıkış, bu yeni yaşam koşullarına karşı uyumlanır başa çıkma zekâlarını da beraberinde getirmektedir.
Spiral dinamiklerde davranış modeli iki ana seviyede incelenirken, sekizi tanımlı biri henüz tanımsız toplam dokuz düşünme modelinden oluşur. Her modelin bir renk kodu bulunmaktadır ve her model belli bir yaşam koşulunda ortaya çıkmaktadır.
Birinci ana seviye diye
adlandırılan bölüm 6 düşünme modelinden oluşur.
- İçgüdüsel – Hayatta Kalma: Günümüzde
bulunmamakla birlikte, bej rengi ile tanımlanan, sadece insanın var oluşu devam
ettirmeye çalışan düşünce modelidir. Psikolojik farkındalık olmayıp sürüler
halinde yaşamın sürüldüğü, güçlünün zayıfı koruduğu, yeme-içme, üreme, barınma gibi
temel hayatta kalma seviyesini ifade eder.
- Güvenlik – Kabile Bağları: Mor rengi
ile simgelenen, güvenli ortamı yaratmak üzere bir araya gelmiş bir kabile ile
‘Biz’ olmuş düşünce modelidir. Bu seviyede yaşlılar, ritüeller, tabular ve
geleneklere önem verilirken doğa ile uyumlanma arayışı bulunmaktadır.
- Ben Merkezci – Dürtü Gücü: Kırmızı ile
tanımlanan sadece bugün için yaşayan ve kendisini başkalarının önüne koyan,
iddialı, cüretkâr, düşüncesiz, saldırgan, kurnaz düşünce modelidir. Ne olursa olsun istediğini elde etmek için
dürtülerinin esiri olup savaşan, kontrol etmekten ve saygı görmekten hoşlanan,
ödül, zafer ve gösterişin hâkim olduğu seviyeyi ifade eder.
- Otorite/Düzen – Gerçeğin Mutlak Gücü:
Mavi rengi ile otorite-düzen odaklı düşünce modelidir. Gerçeği doğru yaşamanın
prensiplerini (kurallar, sistemler, ... vs.) baz alarak, gelecekteki tek doğru
için kendini feda eden ve bununla birlikte düzen ve stabiliteyi devam ettirmeyi
kendisine amaç edinmiştir.
- Başarı – Başarı Güdümlülük: Turuncu
renginin dinamizmi ile simgelenip, kendini sürekli geliştirip, değiştirip
hayatta en iyi yaşam koşullarını elde etmeye çalışan düşünce modelidir.
Üretkenlik, enerjiklik, sonuç odaklılık, başarı, bilimsellik ve otonom olmak bu
düşünce modelinin en önemli değerleridir.
- İnsan – Eşitlik/Doğa/Adalet: Kendini ve
diğer insanları tanıma arayışının yeşil renk ile simgelendiği düşünce
modelidir. Bu modelde toplumda kollektif bilinci yaratmak, kararları ortak bir
uzlaşı ile almak, insanlığı dogmalardan arındırmak, eşitlik, paylaşım ve duygular
en belirgin özellikleridir.
İkinci ana seviye için şu an
tanımlı 2, tanımsız 1 düşünme modeli vardır.
- Esnek Bütünsel Akış: Bejin ikinci
seviyede yeni boyutu olarak ortaya çıkan ve sarı rengi ile tanımlanan düşünce
modelidir. Esneklik, fonksiyonellik ve yetkinliklere odaklanılırken, birinci
seviyedeki her düşünce modeline istediği zaman girebilen ve çıkabilen, büyük
resmi görebilen ilk seviyedir.
- Sentez / Bütün (Holostik) BİZ: Turkuaz rengi ile
tanımlanan, beynin ve zihnin sınırlarını zorlayan, tüm canlıların iyi yanlarına
odaklanıp, sentezleyen, uyumlandıran, güçlü kolektif kişilikleri barındıran
düşünce sistemidir. Kendisini bir bütünün içinde görme, minimalist yaşam
tercihi ve kozmik bir maneviyat bu seviyenin en temel değerlerindendir.
- Mercan ?
Düşünce modellerinin birinden
diğerine geçmek için uygun yaşam koşullarının oluşması gerekmektedir. Seviye
atlanarak ilerlenmesi söz konusu değildir. Her model sırası ile sağlıklı olarak
yaşanmalıdır. Aksi takdirde sağlıksız yaşanan sürecin sağlıksız sonuçları bir
üst modele yansır.
Tekrar başa dönersek, günümüz
çocukları (yeşil) aslında anne babanın yaşadığı rekabetin dişlilerinden (turuncu)
geçmedi. Onlar bir şekilde her şeye daha rahat ulaştı (yiyecek, eğitim,
teknoloji, bilgi vs..). Büyük ebeveynler gibi (mavi) geleceğe kendini feda
eden, yokluk içinde, kurallar ve geleneklerle de yoğun bir şekilde karşılaşmadılar.
Sonuç olarak farklı noktalarda düşünce yapılarına sahip bu kişiler arasında anlaşamama
ve çatışma doğaldır.
Spiral dinamikler açısından
kendinizi, eşinizi, arkadaşlarınızı, çalıştığınız iş yerini, yöneticilerinizi, ...
vs. incelediğinizde kim nerededir? Bu
kişiler ile anlaşabilmek için neler yapabilirsiniz?
(*) Dünya üzerinde kırkın
üzerinde teori insanı psikososyal açıdan incelemektedir. Spiral dinamikler, Dr. Clare W. Graves’in 1970’li yıllarda 10 yıllık bir araştırma ile öğrencileri Don Beck ve
Chris Cowan’ın geliştirdiği 20 yıllık saha çalışmalarını ifade eden yaşayan bir
teoridir.
(**) Türkiye'de konu ile ilgili olarak detalı bilgi edinmek isterseniz
Denge Merkezi'ne (
5 Deep iş ortağı) ulaşabilirsiniz.
Kemal Başaranoğlu
Profesyonel Koç
Turuncu Yeşil Koçluk
Etiketler: 5 Deep, algı, başa çıkma zekaları, Chris Cowan;Denge Merkezi, Clare W. Graves, Don Beck, Düşünce Biçimleri, kuşaklar, psikososyal, spiral dinamikler, yaşam koşulları
